Γεφυρώνοντας την απόδοση στην εργασία με την ευεξία

Η ψυχική ευεξία στο χώρο εργασίας είναι από τους βασικότερους παράγοντες ικανοποίησης. Δίνουμε τον καλύτερο εαυτό μας, ξεκλειδώνουμε το πλήρες δυναμικό μας και αποδίδουμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας όταν αισθανόμαστε ασφαλείς, ήρεμοι, υγιείς και μέρος μιας ομάδας με κοινό στόχο και όραμα.

Σε βάθος χρόνου λοιπόν, οι επιχειρήσεις που επενδύουν στην ψυχική και συναισθηματική υγεία των εργαζομένων τους, αναπτύσσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και δημιουργούν μια βάση βιωσιμότητας και επιτυχίας.

Γεφυρώνοντας το δίλημμα μεταξύ αποδοτικότητας και ευεξίας

Οι 4 βασικότεροι πυλώνες για τη βελτίωση της αποδοτικότητας σε συνδυασμό με την ευεξία στον εργασιακό χώρο είναι:

Διαύγεια, συγκέντρωση και νοητική σταθερότητα
Πρόθεση και συνειδητή δράση
Συναισθηματική αυτορρύθμιση και αυτοκυριαρχία
Ανθρώπινη σύνδεση και επικοινωνία

Διαύγεια, συγκέντρωση και νοητική σταθερότητα

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος στην εποχή μας δέχεται υπερπολλαπλάσια ερεθίσματα καθημερινά σε σχέση με τους προγόνους μας εκατοντάδες χρόνια πριν.

Οι συνεχείς δραστηριότητες, οι περισπασμοί, οι γρήγοροι ρυθμοί, η τεχνολογία και η πληθώρα πληροφοριών επιδρούν με τέτοιο τρόπο στον ανθρώπινο εγκέφαλο που καταφεύγει στους ενστικτώδεις μηχανισμούς αντίδρασης και προστασίας από το στρες – στις αντιδράσεις “πάλης ή φυγής”.

Αυτές οι αντιδράσεις είναι πολύ χρήσιμες όταν πραγματικά βιώνουμε απειλή για τη σωματική μας ακεραιότητα. Τις περισσότερες φορές όμως, η αίσθηση ότι απειλούμαστε στον εργασιακό χώρο προέρχεται από την αίσθηση του βάρους από τις υποχρεώσεις μας, τα deadlines, τις οικονομικές δυσκολίες, την πίεση για την επίτευξη στόχων ή την πρόκληση στη διαχείριση δύσκολων σχέσεων με συναδέλφους.

Το αποτέλεσμα είναι να εγκλωβιζόμαστε σε μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς που δεν είναι εποικοδομητικά – όπως για παράδειγμα να νιώθουμε αποτυχημένοι, να δυσκολευόμαστε να θέσουμε υγιή όρια στις σχέσεις, να ξεσπάμε σε άλλους, να κλεινόμαστε στον εαυτό μας, να κατηγορούμε και να αρνούμαστε να αναλάβουμε την ευθύνη μας, ή να βιώνουμε πολύ έντονα σωματικά συμπτώματα στρες.

Η αυτεπίγνωση που καλλιεργείται μέσα από την πρακτική mindfulness είναι το κλειδί που θα μας επιτρέψει να καλλιεργήσουμε δεξιότητες για να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά τις “απειλές”, επιλέγοντας εμείς τον τρόπο που θα αντιδράσουμε.

Μαθαίνουμε να ησυχάζουμε το νου, να νιώθουμε τις αισθήσεις στο σώμα, να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και να παρατηρούμε τις αντιδράσεις μας και τις σκέψεις που γίνονται στο νου μας, χωρίς να χανόμαστε.

Η επίγνωση αποτελεί το κλειδί που μας επιτρέπει να αλλάξουμε τις αυτοματοποιημένες αντιδράσεις μας.

Για παράδειγμα, ένα αρνητικό σχόλιο από κάποιον συνάδελφο για μια παρουσίαση που κοπιάσαμε να φτιάξουμε, μπορεί να μας οδηγεί συνήθως στο να θυμώσουμε και να ξεσπάσουμε, μετανιώνοντας αργότερα.

Όταν αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε μέσα από την πρακτική mindfulness, τις καταστάσεις που πυροδοτούν αρνητικές αντιδράσεις, είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για να τις αντιμετωπίσουμε.

Την στιγμή που ακούμε το επικριτικό σχόλιο, αντί να καταφύγουμε στην αντίδραση της “πάλης” όπως θα κάναμε παλαιότερα, μπορούμε τώρα να κάνουμε μια παύση, να ηρεμήσουμε το νευρικό σύστημα και να απαντήσουμε ψύχραιμα, εστιάζοντας στα γεγονότα χωρίς έντονη συναισθηματική φόρτιση.

Μέσα από την πρακτική διαλογισμού mindfulness, μαθαίνουμε να μην ταυτιζόμαστε με τις σκέψεις μας και εκπαιδευόμαστε ώστε να παίρνουμε απόσταση από αυτές.

Αναγνωρίζουμε ότι οι σκέψεις είναι νοητικές καταστάσεις, πληροφορίες που έρχονται και φεύγουν τόσο αυθαίρετα όσο δημιουργήθηκαν. Επηρεάστηκαν από τις προηγούμενες εμπειρίες μας και κατευθύνουν τις πράξεις μας ασυνείδητα, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε.

Καθώς μαθαίνουμε να τις παρατηρούμε χωρίς να αντιδρούμε μέσα από τις ασκήσεις mindfulness, αποκτούμε περισσότερη επίγνωση και σταδιακά αντιλαμβανόμαστε εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των καταστάσεων στη ζωή μας.

Αντί λοιπόν να επιτρέπουμε στις σκέψεις να μας ορίζουν, έχουμε αυτενέργεια και επιλέγουμε εμείς πώς θα ανταποκριθούμε με πιο σοφό και ώριμο τρόπο. Η αυτοπαρατήρηση και η αντίληψη των νοητικών μας μοτίβων, είναι βασικά στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να αλλάξουμε το mindset μας στον εργασιακό χώρο.

Πρόθεση και συνειδητή δράση

Εάν δεν κατευθύνουμε εμείς οι ίδιοι τις σκέψεις και τις πράξεις μας, καταλήγουμε να επαναλαμβάνουμε ανεπιθύμητα μοτίβα συμπεριφορών και να αναπαράγουμε επιβλαβείς αντιλήψεις για τον εαυτό μας.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια ζωή όπου κυριαρχούν η κριτική, οι κατηγορίες, η αναβλητικότητα ή και άλλες σκέψεις που συχνά οδηγούν κάπου που δεν επιθυμούμε να φτάσουμε.

Το να βρούμε τις λέξεις για να περιγράψουμε την εσωτερική μας πυξίδα είναι απολύτως απαραίτητο προκειμένου να δώσουμε στον νου μας μία εικόνα από το μονοπάτι στο οποίο θέλουμε όντως να βαδίζουμε.

Είναι πολύ σημαντικό να σταθεροποιούμε τον νου μας, να αγκαλιάζουμε την ηρεμία και την παρούσα στιγμή. Εξίσου όμως απαραίτητη για τον άνθρωπο είναι και η αίσθηση ενός σκοπού, όπως και η κίνηση προς την κατεύθυνση που αναγνωρίζει ως σημαντική.

Ο νους μας κινείται προς την κατεύθυνση των κυρίαρχων σκέψεών μας. Εάν λοιπόν δεν μας είναι ξεκάθαρο ποιες είναι αυτές, ο νους θα επιστρέφει αυτόματα στην προστατευτική του τάση, προσπαθώντας να αποφεύγει οτιδήποτε δυσάρεστο και επαναλαμβάνοντας αυτά που ήδη γνωρίζει.

Κάποιες φορές πράγματι χρειάζεται να αποφεύγουμε πράγματα που είναι δυσάρεστα. Η εμπειρία και η έρευνα όμως δείχνουν ότι στην πράξη επενδύουμε τελικά υπερβολικό χρόνο σε αυτή την προσπάθεια και συχνά μεγαλοποιούμε τις πραγματικές “απειλές” δυσαρέσκειας.

Ιδίως σε περιόδους αναταραχής, υπέρμετρης πρόσβασης σε δεδομένα, διαρκών αλλαγών και αυξανόμενων απαιτήσεων, χρειάζεται να παρατηρούμε και να γνωρίζουμε τι έχει νόημα και τι είναι όντως σημαντικό για εμάς.

Χρειάζεται να επαναπροσδιορίζουμε τις αξίες μας και τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουμε συνειδητά στη ζωή μας, πέρα από την επιθυμία να αποφεύγουμε τη βραχυπρόθεσμη δυσαρέσκεια ή να ενισχύουμε την άμεση αλλά μη βιώσιμη ευχαρίστηση.

Όσο πιο σαφής και προσβάσιμη είναι η βέλτιστη εκδοχή του εαυτού μας, τόσο περισσότερες επιλογές αποκτούμε εφόσον θέσουμε τα συναισθήματά μας υπό έλεγχο. Μέσω του mindfulness εκπαιδεύουμε τον νου μας να ευθυγραμμίζεται με την εσωτερική μας πυξίδα, ώστε να μην παρασύρεται από τις σκέψεις και τις συμπεριφορές στις οποίες έχει συνηθίσει.

Συναισθηματική αυτορρύθμιση και αυτοκυριαρχία

Οι άνθρωποι δυστυχώς δεν αλλάζουμε τόσο εύκολα, όπως πολύ επεξηγηματικά περιγράφουν οι Robert Kegan και Lisa Lahey, στο βιβλίο τους Immunity to Change. Η διαύγεια, σε συνδυασμό με τη συναισθηματική ευελιξία, είναι τα κλειδιά που μας βοηθούν να αποφύγουμε την επιστροφή στις παλιές, άκαμπτες και περιοριστικές μας αντιλήψεις, αλλά και στα μοτίβα και τις συμπεριφορές που έχουν γίνει κομμάτι μας μετά από δεκαετίες επανάληψης.

Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη “μυών” που θα μας επιτρέψουν να παρατηρήσουμε τις συνήθειες, τις σκέψεις και τις αντιδράσεις μας πριν ή καθώς προκύπτουν, ώστε να αξιολογήσουμε εκ νέου το αν είναι οι κατάλληλες για τις συγκεκριμένες περιστάσεις.

Όλοι έχουμε διαμορφωθεί βάσει του παρελθόντος μας, είτε να πιστεύουμε ότι δεν είμαστε αρκετοί, είτε να κατηγοριοποιούμε τους εαυτούς μας και τους άλλους, είτε να προστατεύουμε την εικόνα που έχουμε χτίσει για την ταυτότητα και τον εαυτό μας, είτε να επιθυμούμε να γινόμαστε αρεστοί ώστε να νιώθουμε πιο ορατοί.

Αυτά, αλλά και πολλά ακόμη παρόμοια στοιχεία, συχνά μας εμποδίζουν να δούμε καθαρά τις αξίες μας και να ευθυγραμμιστούμε με την εσωτερική μας πυξίδα.

Ο νους και το σώμα μας έχουν συνηθίσει να είμαστε αυτό που έχουμε γίνει. Εάν δεν είμαστε ξεκάθαροι ως προς τις απόψεις και τις συμπεριφορές που έχουν πάψει να μας εξυπηρετούν, τότε αυτές θα εξακολουθούν να επανέρχονται κάθε τόσο, ιδιαίτερα σε εποχές της ζωής μας που βιώνουμε έντονες προκλήσεις και αισθανόμαστε την ανάγκη να προστατευτούμε και να “βολευτούμε”.

Το να συμφιλιωνόμαστε με τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές που μας κρατούν δέσμιους του παρελθόντος είναι μια ικανότητα που μπορούμε να μάθουμε. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να τις αρνούμαστε, να τις υπεραναλύουμε, να τις μουδιάζουμε, αναζητώντας ευχαρίστηση στις άμεσες απολαύσεις.

Αυτό που έχουμε ανάγκη είναι να ενσωματώσουμε όλα όσα είμαστε σε μία ενιαία εκδοχή του εαυτού μας. Η άρνηση και η αποφυγή είναι στρατηγικές που εξυπηρετούν την προστασία μας, όχι την εξέλιξή μας.

Μόνο μέσα από την αναγνώριση της ύπαρξης των περιοριστικών μας πεποιθήσεων και των επιβλαβών ιστοριών που λέμε για τον εαυτό μας, καθώς και μέσα από την ανάπτυξη συμπόνιας προς εμάς, μπορούμε αργά αλλά σταθερά να μειώσουμε την επίδρασή τους και να εστιάσουμε στο επιθυμητό μονοπάτι της εξέλιξής μας.

Ανθρώπινη σύνδεση και επικοινωνία

Αν αναπτύξουμε τους τρεις πρώτους πυλώνες εστιάζοντας στον εσωτερικό μας κόσμο, μπορούμε να βελτιώσουμε σημαντικά το mindset μας και την αίσθηση ευεξίας και ισορροπίας που νιώθουμε στη δουλειά μας. Όμως αυτό και μόνο δεν είναι αρκετό.

Ως κοινωνικά όντα, είναι σημαντικό να μάθουμε να συνδεόμαστε και να αλληλεπιδρούμε αποτελεσματικά και με τους ανθρώπους γύρω μας. Πληθώρα ερευνών αποδεικνύουν ότι όταν η ζωή μας είναι γεμάτη με πλούσιες, ασφαλείς και αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις, είμαστε πιο υγιείς, πετυχημένοι και χαρούμενοι.

Ενώ παλαιότερα ζούσαμε, δουλεύαμε αλλά και απολαμβάναμε τη ζωή μέσα στη σιγουριά της φυλής μας, στο σύγχρονο κόσμο είμαστε αποκομμένοι και πιο απομονωμένοι. Περνούμε μεγάλο μέρος του χρόνου μας σε digital περιβάλλοντα όπου έχουμε ηλεκτρονικές επαφές - email, Zoom calls, SMS - όμως δεν συνδεόμαστε ουσιαστικά. Και αυτό ο εγκέφαλος μας το αντιλαμβάνεται.

Ακόμη και αν εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε συνειδητά, ο εγκέφαλος βιώνει την έλλειψη ουσιαστικής κοινωνικής επαφής, την απομόνωση και το social distancing με τον ίδιο τρόπο που βιώνει το σωματικό πόνο - σαν πραγματική απειλή.

Η χημεία συνηγορεί υπέρ των κοινωνικών σχέσεων. Έρευνες δείχνουν ότι η ωκυτοκίνη αυξάνει την εμπιστοσύνη, τη γενναιοδωρία, την ενσυναίσθηση, την κοινωνική συμπεριφορά και το ενδιαφέρον για τους άλλους, εδραιώνοντας και ενισχύοντας τους κοινωνικούς δεσμούς.

Η χημεία της κοινωνικής επαφής βοηθά τον εγκέφαλο να γίνεται πιο αποδοτικός στην παρατήρηση και την κατανόηση του τι σκέφτονται και αισθάνονται οι άλλοι, βελτιώνοντας την ενσυναίσθηση και τη διαίσθηση. Αναπτύσσονται έτσι ποιοτικές σχέσεις, οι οποίες αυξάνουν την ανθεκτικότητα, δίνουν κουράγιο, περιορίζουν τις αντιδράσεις φόβου και καταπιέζουν τον αυτόματο μηχανισμό “πάλης ή φυγής”.

Η καλλιέργεια κοινωνικών επαφών υποστηρίζεται μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων και αντανακλαστικών, όπως είναι η ενσυνείδητη ακρόαση, η εξάσκηση της ενσυναίσθησης, της γενναιοδωρίας, αλλά και της ευγνωμοσύνης για αυτούς που μας περιβάλλουν.

Η πρόσβαση σε αυτές τις κοινωνικές ικανότητες προϋποθέτει ότι αισθανόμαστε ασφαλείς και ευθυγραμμισμένοι και ότι εκτιμούμε βαθιά αυτή τη σημαντική πτυχή της ζωής μας. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν, οι τέσσερις πυλώνες ευεξίας αλληλοϋποστηρίζονται και καλλιεργούνται παράλληλα.